Klinkerlezen Plus

Engelse klinkers sorteren
 

Klinkerlezen Plus is een nieuwe, in 2015-2016 door mij ontwikkelde manier om het ‘hardnekkig spellend lezen’ aan te pakken.
De methodiek is gebaseerd op het inzicht dat hardnekkig spellend lezen te maken heeft met vooruitkijken in het woord.

In 2015 behandelde ik bij Stichting Taalhulp een dyslectische leerling die eind groep 4 nog spellend las. Alle inspanningen op school en bij de dyslexiebehandeling hadden geen invloed op het spellend lezen. En dat terwijl dit meisje zeer gemotiveerd was en heel hard oefende.
Bij toeval kwam ik erachter wat de oorzaak was van het ‘hardnekkig spellend lezen’ bij deze leerling. Ik liet haar klankenreeksen lezen van het type:
mmmmmoooooommmmmmieieieieieieiemmmmmmaaaaaaammmmmm
(download hier het blad met de klankreeksen).
Zij kon de klanken niet aan elkaar plakken bij het lezen, zelfs niet na uitdrukkelijke instructie om dat wél te doen. Ze las het volgende:
mmmmm-oooooommmmmm-ieieieieieieiemmmmmm-aaaaaaammmmmm

Tot mijn verbazing vond ik nergens een verklaring voor dit verschijnsel, maar gaandeweg kwam ik tot het volgende inzicht: deze leerling had onvoldoende geleerd bij het lezen vooruit te kijken naar de volgende letter.
Normale, geoefende lezers passen tijdens het lezen de klanken aan aan de volgende klank. Zo wordt de klank m in het woord mier heel anders gearticuleerd dan in het woord muur of maar. De verschillende versie van dezelfde klank (in dit voorbeeld de m-klank) worden allofonen genoemd. Een geoefende lezer ziet vóór het lezen van de m al de klinker die erna komt en kiest automatisch de best passende allofoon van de m. Mijn leerling kon dit nog niet, daarom kon zij bij het lezen de medeklinker vaak niet aan de klinker vastplakken. Dit resulteerde in spellend lezen of in het apart lezen van de eerste letter.

Nadat ik dit inzicht had gepresenteerd aan mijn collega's, ontdekten we steeds meer leerlingen met hetzelfde probleem. Speciaal voor het aanpakken van deze vorm van spellend lezen heb ik toen de methodiek 'Klinkerlezen Plus' ontwikkeld.
Klinkerlezen Plus is heel goed te combineren met de bij Stichting Taalhulp gebruikte F&L-methode (individuele behandelmethode voor ernstige dyslexie) of met Taal in Blokjes (de schoolversie van de F&L-methode) van Thalita Boumans. Klinkerlezen Plus is echter ook los te gebruiken.

Klinkerlezen Plus bestaat uit de volgende elementen:
1. Leg uit aan de leerling wat het probleem is en waardoor het ontstaat. In de powerpoint-presentatie die via de link onderaan dit scherm te downloaden is, staat de uitleg die je aan het kind kunt geven.
2. Laat de leerling mkm-woorden lezen, terwijl hij/zij eerst de klinker leest en daarna het hele woord. Bijvoorbeeld: aa - maan. Engels computer Hierbij kun je gebruik maken van de werkvormen 'Klinkerlezen met hulp' en 'Klinkerlezen' van de Taal in Blokjes software door Thalita Boumans. Woorden met plofklanken aan het begin (p, k, t, b, d) zijn moeilijker dan woorden met een medeklinker die je lang kan aanhouden, zoals, m, s, of l.
3. Werk tegelijkertijd aan tekstlezen. Hierbij kun je gebruik maken van de Taal in Blokjes Reader van Thalita Boumans en van de methodiek Begeleid Hardop Lezen.
4. Als het vooruitlezen op gang komt en de leerling mkm-woorden kan lezen met synthese, breid dan het woordlezen uit naar mkmm- en mmkm-woorden.
5. Voor het lezen van woorden met klankverkleuringen (door, zeur etc.) is het nodig verder vooruit te kijken, het lezen van alleen de klinker is niet genoeg. De leerling moet leren ook al te kijken naar de -r aan het eind, dan de klinkerklank correct te lezen en dan het woord.
6. Ook voor het lezen van woorden met de lange en korte klinkerregels is het nodig om verder vooruit te kijken. Dit kun je oefenen door minimale woordparen te lezen van het type ramen-rammen, bomen-bommen, reken-rekken. Hiermee kun je bijvoorbeeld dit memoryspel spelen. De woorden ader en adder vormen dan samen een paar. Om de woorden te lezen, zegt de leerling weer eerst de klinker (waarbij hij op de medeklinkers let om te weten of de klinker lang of kort moet klinken) en daarna het woord.
7. Elke stap wordt, na het lezen in woorden, zoveel mogelijk toegepast in teksten. Een goede manier hiervoor is het vooraf laten zoeken en markeren van woorden met de bedoelde woordstructuur in de test, de woorden apart laten lezen en daarna in de tekst.
Opmerking: Zolang het vooruitlezen niet is geautomatiseerd, moet geen aandacht worden besteed aan het leestempo. Dit zou maar al te gemakkelijk tot radend lezen kunnen leiden.

Intussen gaat het heel goed met de bovengenoemde leerling, zij leest bijna niet meer spellend. Met de later 'ontdekte' leerlingen gaat het ook steeds beter.
__________

In november 2020 hield ik een presentatie over Klinkerlezen Plus voor een inspiratie-webinar van het NKD. De powerpoint-presentatie is hier te downloaden.
Ik zou het op prijs stellen als je, bij een verwijzing naar Klinkerlezen Plus, ook mijn naam vermeldt.

Sonja Karman, 2016-2020